शिक्षण हे कोणत्याही समाजाच्या प्रगतीसाठी अत्यंत महत्त्वाचे असते. परंतु सामाजिकदृष्ट्या मागासवर्गातील विद्यार्थ्यांना आर्थिक अडचणीमुळे शिक्षण घेणे कठीण होते. याच पार्श्वभूमीवर भारत सरकारने अनुसूचित जाती (SC), अनुसूचित जमाती (ST) आणि इतर मागासवर्गीय (OBC) विद्यार्थ्यांसाठी SC, ST, OBC शिष्यवृत्ती योजना 2025 सुरु केली आहे.
या योजनेंतर्गत पात्र विद्यार्थ्यांना दरवर्षी ₹48,000 पर्यंत आर्थिक सहाय्य दिले जाते, जेणेकरून ते उच्च शिक्षण पूर्ण करू शकतील आणि आर्थिक अडचणीमुळे शिक्षण सोडावे लागू नये.
📌 योजनेचा उद्देश
या शिष्यवृत्ती योजनेचे प्रमुख उद्देश पुढीलप्रमाणे आहेत:
सामाजिक व शैक्षणिक समता निर्माण करणे
आर्थिक अडचणींमुळे शिक्षण सोडणाऱ्यांचे प्रमाण कमी करणे
गुणवत्तावान व इच्छाशक्ती असलेल्या विद्यार्थ्यांना प्रोत्साहन देणे
व्यावसायिक आणि उच्च शिक्षणासाठी मदत करणे
🎯 पात्रता निकष (Eligibility Criteria)
या शिष्यवृत्ती योजनेचा लाभ घेण्यासाठी पुढील अटी पूर्ण करणे आवश्यक आहे:
नागरिकत्व: अर्जदार भारताचा नागरिक असावा
वर्ग: अर्जदार SC, ST किंवा OBC श्रेणीतील असावा
वय: अर्ज करताना वय ३० वर्षांपेक्षा कमी असावे
शैक्षणिक पात्रता: किमान १२वीमध्ये ६०% गुण आवश्यक
कुटुंबाची वार्षिक उत्पन्न मर्यादा:
SC/ST साठी: ₹4.5 लाखापर्यंत
OBC साठी: ₹3.5 लाखापर्यंत (राज्यानुसार थोडेफार बदल शक्य)
बँक खाते: आधार लिंक असलेले वैध बँक खाते आवश्यक
शिकण्याचा दर्जा: इयत्ता ९वी ते पदव्युत्तर/व्यावसायिक अभ्यासक्रम शिकत असावा
🧾 शिष्यवृत्तीचे प्रकार
या योजनेत विविध शिष्यवृत्तींचा समावेश आहे, ज्या वेगवेगळ्या स्तरांवरील विद्यार्थ्यांना दिल्या जातात:
पूर्व-माध्यमिक शिष्यवृत्ती (Pre Matric):
इयत्ता ९वी आणि १०वीसाठी
माध्यमिक नंतरची शिष्यवृत्ती (Post Matric):
इयत्ता ११वी ते पदवी/पदव्युत्तर अभ्यासक्रमासाठी
गुणवत्तानुसार शिष्यवृत्ती (Merit-cum-Means):
अभियांत्रिकी, वैद्यकीय, व्यवस्थापन, इत्यादी व्यावसायिक कोर्सेससाठी
अर्जदार आपले लॉगिन डिटेल्स वापरून पोर्टलवर प्रवेश घेऊ शकतो.
‘Application Status’ वर क्लिक करा:
अर्ज कोणत्या टप्प्यावर आहे ते तपासा – उदाहरणार्थ:
Registered → Submitted → Verified by Institute → Verified by State → Approved → Disbursed
Sanction Letter:
अंतिम मंजुरीनंतर “Sanction Letter” प्रिंट करू शकता.
📆 महत्वाच्या तारखा (2025 टाइमलाइन)
घटना
तारीख (Indicative)
अर्ज सुरु होण्याची तारीख
1 मार्च 2025
अर्ज करण्याची अंतिम तारीख
राज्यावर अवलंबून
कागदपत्र पडताळणीची अंतिम तारीख
लवकर जाहीर होईल
📌 टीप: विविध राज्यांमध्ये तारखा थोड्या वेगळ्या असू शकतात. त्यामुळे आपल्या शाळा/कॉलेज किंवा राज्य शिष्यवृत्ती पोर्टलवर वेळोवेळी तपासणी करा.
🙋♂️ वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न
प्र.1: कोण पात्र आहेत? उत्तर: SC, ST किंवा OBC वर्गातील, ३० वर्षांखालील वयाचे, १२वीला किमान ६०% गुण असलेले विद्यार्थी जे भारतात मान्यताप्राप्त शैक्षणिक संस्थांमध्ये शिकत आहेत.
प्र.2: मला किती रक्कम मिळू शकते? उत्तर: दरवर्षी ₹10,000 ते ₹48,000 पर्यंत, शिष्यवृत्ती प्रकार व अभ्यासक्रमावर अवलंबून
प्र.3: शिष्यवृत्ती प्रत्येक वर्षी मिळते का? उत्तर: हो, बहुतेक योजना वार्षिक नूतनीकरणाच्या अटींवर आधारित आहेत.
प्र.4: जर मी वेळेवर अर्ज केला नाही तर? उत्तर: उशिरा आलेले अर्ज स्वीकारले जात नाहीत. वेळेच्या आत अर्ज भरणे गरजेचे आहे.
प्र.5: उत्पन्न थोडं जास्त असेल तर काय होईल? उत्तर: काही राज्यांमध्ये उत्पन्न मर्यादेत थोडी सवलत असते. राज्याच्या संकेतस्थळावर तपासा.
प्र.6: पडताळणीस वेळ लागत असेल तर काय करावे? उत्तर: आपल्या शैक्षणिक संस्थेशी संपर्क साधा. NSP हेल्पडेस्कलाही इमेल करू शकता.
प्र.7: कुठे संपर्क साधावा? उत्तर:
NSP हेल्पडेस्क: helpdesk@nsp.gov.in
टेलिफोन: 0120 6619540
राज्याच्या SC/ST/OBC कल्याण विभागाशी संपर्क साधावा
राज्य पोर्टल्स: वेगवेगळ्या राज्यांचे स्वतंत्र पोर्टल्सही उपलब्ध आहेत – आवश्यक ती माहिती मिळवण्यासाठी आपल्या राज्याच्या कल्याण विभागाशी संपर्क करा.
🏁 निष्कर्ष
SC, ST, OBC शिष्यवृत्ती योजना 2025 ही केवळ एक आर्थिक मदत योजना नसून एक सामाजिक परिवर्तनाची चळवळ आहे. ही योजना वंचित समाजघटकातील विद्यार्थ्यांना समान संधी देण्याचा आणि त्यांच्या शैक्षणिक भवितव्याला बळकट करण्याचा प्रयत्न करते.
दरवर्षी लाखो विद्यार्थी या योजनेंतर्गत लाभ घेतात. तुम्हीही पात्र असाल, तर संधी गमावू नका – आजच अर्ज करा, तुमचे स्वप्न पूर्ण करण्यासाठी सरकार तुमच्या पाठीशी आहे!
